flag vizantioflag hellas

Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.   twitter   facebook  

Ιστορικό – οδοιπορικό των Σαρακατσαναίων

ksragiannis dimitris

 

Του Καραγιάννη Δημήτρη
Καθ. Λογιστικής Κοστολόγησης

 

Αμέσως παρακάτω αναγράφεται το ιστορικό – οδοιπορικό, όπως αυτό σκιαγραφείται από ορισμένα πραγματικά γεγονότα που εξιστορούσε ο Σαρακατσάνος κτηνοτρόφος Ιωάννης Χρ. Καραγιάννης στους απογόνους του (ξεκαλοκαίριαζε μέχρι και το έτος 1965 στο Βέρμιο, περιοχή «Μπέη Μπουνάρ». Ήταν γαμπρός από κόρη του τσέλιγκα Γεωργίου Κυργιάννη).

Τα ιστορικά αυτά γεγονότα, που εξιστορούσε ο Ιωάννης Χρ. Καραγιάννης, συνοπτικά έχουν ως εξής:

Ο Ιωάννης Χρ. Καραγιάννης ομολογούσε και ισχυριζόταν, χωρίς να δέχεται καμία αμφισβήτηση γι’ αυτά που έλεγε, ότι οι Σαρακατσαναίοι προέρχονται από το Σαράκο Αγράφων (Πίνδου) που ήταν η πρωτεύουσά τους και από ορισμένα άλλα μικρότερα χωριά της περιοχής των Αγράφων που λέγονταν «Κατσανοχώρια», και το καθένα από αυτά είχε τη δική του ιδιαίτερη ονομασία. Φυσικά, δεν μπορούμε να το γενικεύσουμε και να πούμε ότι μόνο από το Σαράκο και από τα Κατσανοχώρια κατάγονται όλοι οι Σαρακατσαναίοι.

- Το γεγονός ότι οι Σαρακατσαναίοι προέρχονται κυρίως από το Σαράκο το επιβεβαίωνε και με τα παρακάτω γεγονότα:

Γύρω στα έτη 1914-1915, ο παππούς του Ιωάννη, Γιώργος Καραγιάννης (ή όπως τον αποκαλούσαν «Καραγιώργος», λόγω του ύψους και της λεβεντιάς του) ήταν τότε πολύ γέρος και ο Ιωάννης Χρ. Καραγιάννης ήταν τον καιρό εκείνο περίπου 11-13 ετών. Μέσα στις ιστορίες που του έλεγε ο παππούς του, επαναλάμβανε κάθε τόσο και την επιθυμία του να πάει να δει το Σαράκο. Έλεγε χαρακτηριστικά: «τώρα αν πάω στο Σαράκο, θυμάμαι και μπορώ να σας δείξω ποιο είναι το οικόπεδο και το σπίτι το δικό μας, ποιο είναι το σπίτι του ξαδέλφου μου Αλέξη, του Μανώλη, του Γιάννου κλπ.» Αυτά, ο παππούς του ο Γιώργος τα γνώριζε και τα θυμόταν πολύ καλά, διότι ήταν περίπου 15-17 ετών όταν είχε φύγει από το Σαράκο.

- Κατά τις ομολογίες του Ιωάννη Χρ. Καραγιάννη, όπως αυτές τις είχε ακούσει από τον παππού του Γιώργο, το σκόρπισμα των Σαρακατσαναίων είχε την εξής χρονολογική σειρά:

Όταν ξεσηκώθηκε το Σούλι κατά του Αλή Πασά, ξεσηκώθηκαν με τον τρόπο τους και τα χωριά Σαράκο, Μούζα και Κιάφα. Στη Μούζα και στην Κιάφα κατοικούσαν τότε Βλάχοι, ενώ στο Σαράκο κατοικούσαν και Σαρακατσαναίοι (δηλαδή, το Σαράκο ήταν ένα κομμάτι από το Συράκο, όπου κατοικούσαν Σαρακατσαναίοι).

Διευκρινίσεις – Επισημάνσεις – για τους Βλάχους

-Οι Βλάχοι ήρθαν στο Σαράκο-Συρράκο, στη Σαμαρίνα, στην Αβδέλα κτλ. κυρίως από τη Μοσχόπολη της Βορείου Ηπείρου, που ήταν τότε μία πόλη με αποκλειστικά ελληνικό πληθυσμό 60.000 κατοίκων και με αυξημένο πολιτισμό, μετά από τις 2.09.1769, μετά δηλαδή από την καταστροφή της Μοσχόπολης από τους Τούρκους.

-Οι Βλάχοι, και κυρίως οι παλαιότεροι που ζούσαν πιο έντονα την βλάχικη ζωή, τον «Σαρακατσάνο» τον αποκαλούσαν «Συρακατσάνο», διότι θεωρούσαν ως «τόπο καταγωγής» του το Σιράκο.

Μάλιστα, σε κάποιο γεγονός, που εξιστορείται παρακάτω, οι Σαρακατσαναίοι φέρθηκαν πιο έξυπνα από τους Σουλιώτες.

Είχε πραγματοποιηθεί μια συνάντηση μεταξύ Τούρκων, Σουλιωτών και Σαρακατσαναίων, όπου επιδίωκαν οι Τούρκοι δολίως κάποια συμφιλίωση. Στη συνάντηση αυτή, οι Σουλιώτες (45 περίπου άτομα) είχαν αφήσει τα όπλα τους και πολλούς από αυτούς τους έσφαξαν οι Τούρκοι σαν τα «παχιά αρνιά», όπως λέει και το σχετικό τραγούδι. Αντίθετα, οι Σαρακατσαναίοι έφυγαν και μάλιστα γλύτωσαν και όσους μπόρεσαν από τους Σουλιώτες.

Τον καιρό εκείνο, οι Τούρκοι αφού πάτησαν το Σούλι, μετά θέλησαν να πάρουν βαρείς φόρους και από το Σαράκο. Ανεβαίνοντας οι Τούρκοι στρατιώτες για το Σαράκο να μαζέψουν τους φόρους, συνάντησαν σ’ ένα σταυροδρόμι πολλούς Σαρακατσαναίους που πήγαιναν από το Σαράκο σ’ ένα διπλανό Κατσανοχώρι με το φλάμπουρο μπροστά (ήταν τότε 18 τέτοια μικρά χωριά κοντά στο Σαράκο, που τα έλεγαν «Κατσανοχώρια», δηλαδή «τσελιγκάτα»). Οι Σαρακατσαναίοι το θεώρησαν μεγάλη προσβολή να τους σταματήσουν το φλάμπουρο οι Τούρκοι και τους εξόντωσαν όλους (ήταν περίπου 5-8 άτομα).

Ήρθαν μετά περισσότεροι Τούρκοι στρατιώτες (μεγάλο ασκέρι) και σε σχετική μάχη σκοτώθηκαν μερικοί από αυτούς και οι υπόλοιποι Τούρκοι αναγκάσθηκαν να σκορπίσουν. Ήταν τα χρόνια που ο Κατσαντώνης εξόντωσε τον Βεληγκέκα και που στη συνέχεια ο Αλή Πασάς «χάλασε» τον Κατσαντώνη, το καμάρι των Σαρακατσαναίων.

Πληροφορήθηκαν μετά οι Σαρακατσαναίοι ότι ο Αλή Πασάς ετοίμαζε μεγάλο στρατό για να τους εξοντώσει και έφυγαν από το Σαράκο (σκόρπισαν) για να μην τους προλάβει το κακό. Άλλοι από αυτούς πήγαν προς τη Θεσσαλία, άλλοι προς την Ήπειρο, και άλλοι προς την Μακεδονία και Θράκη.

Εκείνα τα χρόνια σκόρπισαν και οι Βλάχοι από τη Μούζα και την Κιάφα κυνηγημένοι από τους Τούρκους.

Στο σκόρπισμα αυτό, όταν τα γυναικόπαιδα έβλεπαν Τούρκους στρατιώτες κρύβονταν στο δάσος και τα νήπια που έκλαιγαν τα έπνιγαν για να μην τους προδώσουν στους Τούρκους που έψαχναν να τους βρουν και μέσα στο δάσος.

Οι περισσότεροι Σαρακατσαναίοι, σε λίγα χρόνια μετά από το σκόρπισμα αυτό, ξαναγύρισαν πίσω στο Σαράκο και στα άλλα τα «Κατσανοχώρια». Από το φθινόπωρο του 1820 μέχρι και το φθινόπωρο του 1821 ξανάφυγαν (σκόρπισαν) για δεύτερη φορά οι Σαρακατσαναίοι από το Σαράκο και από τα άλλα χωριά για να γλυτώσουν οι ίδιοι και τα κοπάδια τους από τα σώματα του τουρκικού στρατού που πολεμούσαν τον Αλή Πασά.

Τον καιρό εκείνο, η Ρωσία και η Τουρκία είχαν συνθηκολογήσει στο Βουκουρέστι όπου υπέγραψαν και τον όρο «να μην πειράζουν οι Τούρκοι τους Βλάχους που ζούσαν στην Ελλάδα», διότι οι Βλάχοι τότε είχαν μεγάλη σύνδεση (εμπορική κλπ.) με τη Ρουμανία και τη Ρωσία. Επειδή όμως δεν υπήρχαν ταυτότητες, οι Τούρκοι ρωτούσαν τους σκηνίτες κτηνοτρόφους «ποιοι είναι» και αν αυτοί έλεγαν ότι είναι Βλάχοι δεν τους πείραζαν, λόγω συνθήκης. Αν όμως έλεγαν ότι είναι Σαρακατσαναίοι τους σκότωναν.

Το μυστικό αυτό το έμαθαν οι Σαρακατσαναίοι και έλεγαν στους Τούρκους ή στους ντόπιους Έλληνες (Γκραίκους) ότι είναι Βλάχοι για να γλυτώσουν. Έτσι, μέχρι τελευταία, στα χωριά που ξεχείμαζαν οι Σαρακατσαναίοι, οι ντόπιοι κάτοικοι τους ήξεραν σαν «Βλάχους» και όχι σαν «Σαρακατσαναίους».

Πολλοί Σαρακατσαναίοι, λίγα χρόνια μετά από αυτό το γενικό σκόρπισμα, ξαναγύρισαν για δεύτερη φορά πίσω στο Σαράκο, όπου βρήκαν μεγάλα εμπόδια σ’ αυτήν την επανεγκα­τά­στα­σή τους. Διότι, βρήκαν Βλάχους που είχαν μπει και κατοικούσαν στα σπίτια τους και είχαν πάρει τα βοσκοτόπια τους. Επίσης, οι Τούρκοι συνέχιζαν να τους κυνηγούν και δεν τους άφηναν να ζήσουν ήρεμα.

Οι Σαρακατσαναίοι που επέστρεψαν στο Σαράκο έβλεπαν ότι οι άλλοι συγγενείς τους Σαρακατσαναίοι, που δεν επέστρεψαν είχαν βρει καλύτερα βοσκοτόπια, ενώ αυτοί υπέφεραν στο Σαράκο, γι’ αυτό και άρχισαν σιγά-σιγά να εγκαταλείπουν για πάντα το Σαράκο, πολλές φορές με αφορμή κάποια διαφωνία.

Στο Σαράκο, τον καιρό εκείνο, υπήρχε και ένας σπουδαίος Σαρακατσάνος τσέλιγκας που λεγόταν Γκουβρής. Απόγονοι αυτού είναι σήμερα οι Καραγιανναίοι, οι Κυργιανναίοι, οι Γιαννακουλαίοι, οι Γιαννιώτες και πολλοί άλλοι.

Ο παππούς του Ιωάννη, Γεώργιος, όταν ήταν στο Σαράκο είχε μια πρώτη ξαδέλφη πολύ όμορφη.

Ένας Σαρακατσάνος που λεγόταν Καλεσάκης ήθελε να την πάρει για γυναίκα του και ο Γκουβρής και οι υπόλοιποι συγγενείς της δεν του την έδιναν.

Έτσι, ο Καλεσάκης σηκώθηκε κλέφτης και με άλλα 6 μπρατίμια του έπιασαν ένα κοπάδι πρόβατα (650 περίπου ζωντανά) των Γκουβραίων και έστειλαν τον τσομπάνο να τους πει να δώσουν το κορίτσι, γιατί διαφορετικά θα έσφαζαν όλα τα πρόβατα.

Ο παππούς ο Γκουβρής προσποιήθηκε ότι θα έδινε το κορίτσι και το βράδυ έκαναν μεγάλο γλέντι. Στο γλέντι αυτό πότισαν τον Καλεσάκη και τους συντρόφους του με «αφιόνι» και τους ζάλισαν. Τότε ο πρώτος ξάδελφος του Γιώργου (παππού του Ιωάννη), ονόματι «Γιάννος» με μια πέτρα τους σκότωσε και τους επτά (τον Καλεσάκη και τα έξι μπρατίμια του). Το γεγονός αυτό έγινε στο Σαράκο περίπου το 1852 με 1855.

Οι συγγενείς του Καλεσάκη ζήτησαν δικαιοσύνη από τους Τούρκους, οπότε τα ξαδέλφια του Γιώργου που ονομάζονταν Γιάννος, Αλέξης και Μανώλης δικάσθηκαν και μπήκαν στις φυλακές των Ιωαννίνων.

Οι υπόλοιποι «Γκοβραίοι», μετά από το γεγονός αυτό, έφυγαν για πάντα από το Σαράκο και οι περισσότεροι από αυτούς ξεχείμαζαν στο εξής στην Κασσάνδρα και στα υπόλοιπα μέρη της Χαλκιδικής, ενώ οι υπόλοιποι σε άλλα μέρη της Μακεδονίας και Θράκης.

Υπάρχει μια ολόκληρη ιστορία για τα τρία πρώτα ξαδέλφια Γιάννο, Αλέξη και Μανώλη που κρίνεται σκόπιμο να μην καταγραφεί στις σελίδες αυτές. Αναφέρεται μόνο το γεγονός ότι ο Γιάννος Καραγιάννης κατέληξε στη Σόφια ή Φιλιππούπολη της Βουλγαρίας και ήταν αυτός που ίδρυσε αργότερα την ηλεκτροδότηση της περιοχής.

Ο παππούς του Ιωάννη, Γιώργος, στη συνέχεια, από Γκουβρής μετονομάσθηκε Καραγιάννης από το όνομα του αδελφού του Γιάννη και το 1890 περίπου ήταν μαζί με τους άλλους συγγενείς του στο Κουζλούκι Βερμίου (πάνω από το Σέλι Βεροίας). Μαζί τους είχαν σαν σμίχτη και τον Γιώργο Φαλέτα, πρώτο ξάδελφο του Καλεσάκη, που είχαν σκοτώσει οι Γκοβραίοι στο Σαράκο.

Κάποια μέρα, εκεί στο Κουζλούκι, ο Γιώργος Φαλέτας έβγαλε το σπαθί του να χτυπήσει τον Γιώργο Καραγιάννη για να «βγάλει το αίμα του Καλεσάκη». Εκεί, στην παρέα ήταν και ο Γιάννης Κυργιάννης (παππούς της γυναίκας του Ιωάννη, Αργυρώς) που ήταν πρώτος ξάδελφος του Γιώργου Καραγιάννη και ένας σαρακατσάνος ονόματι Μπαβέλης. Ο Κυργιάννης χτύπησε (με το κλειτσόξυλο) το χέρι του Φαλέτα και έπεσε κάτω το σπαθί του, τον έπιασε μετά ο Μπαβέλης και έγινε μεγάλη φασαρία (και ξυλοδαρμός) που είχε σαν αφορμή το γεγονός εκείνο που είχε συμβεί στο Σαράκο και είχε σκοτωθεί ο Καλεσάκης.

Το 1927, ο παραπάνω Γιώργος Φαλέτας ζήτησε την αδελφή του Ιωάννη, Παναγιώτα, για γυναίκα στο γιο του Γιάννη. Ο πατέρας του Ιωάννη, Χρήστος Καραγιάννης δεν την έδωσε, γιατί όπως έλεγε χύθηκε αίμα στο Σαράκο ανάμεσα στους Γκοβραίους και τον Καλεσάκη, που ήταν ξάδελφος του Φαλέτα.

Κατά την ομολογία του Ιωάννη Χρ. Καραγιάννη, από το Σαράκο τελευταίες έφυγαν οι οικογένειες Ξηρομερίτη και Δαλακούρα. Κάποιος Ξηρομερίτης έκλεψε ένα κορίτσι ονόματι «Ελένη» από τους Δαλακουραίους και ένας Δαλακούρας τον κυνήγησε και τον σκότωσε με το όπλο του. Μετά από το γεγονός αυτό έφυγαν και οι οικογένειες αυτές από το Σαράκο.

Διευκρινίσεις – Επισημάνσεις για τους Σαρακατσαναίους

-Αυτό το ιστορικό – οδοιπορικό των Σαρακατσαναίων το συνέταξε ο Δημήτριος Ιωάννου Καραγιάννης, γιος του Ιωάννη Χρ. Καραγιάννη.

-Ο ίδιος ο Δημήτριος αναγράφει αμέσως παρακάτω και μερικές δικές του προσωπικές αναμνήσεις για τους Σαρακατσαναίους.

  1. Οι Σαρακατσαναίοι στις 29 Μαΐου κάθε χρόνο βούλωναν τα κουδούνια από τα πρόβατά τους.

- Όταν ήμουν μικρό παιδί, έβλεπα στις 29/5 κάθε χρόνο να μαζεύουν τα πρόβατα οι Σαρακατσαναίοι του τσελιγκάτου του παππού μου Γεωργίου Κυργιάννη και να βουλώνουν τα κουδούνια τους.

- Τα βούλωναν, λόγω πένθους, διότι την ημέρα εκείνη είχε πέσει η Κωνσταντινούπολη στους Τούρκους.

  1. Λίγα λόγια για την καταγωγή των Σαρακατσαναίων

Ίσως το Σαρακατσανέϊκο να ξεκινά από πολύ παλιά. Εκείνο όμως που εγώ (ο Δημήτριος) γνωρίζω είναι ότι, αν δεν ξεκίνησε το Σαρακατσανέϊκο, τουλάχιστον ενισχύθηκε από το έτος 1601 και μετά. Διότι, τον καιρό εκείνο, ο σουλτάνος έστειλε φιρμάνι στον Στρατιωτικό Περιφερειάρχη της Ρούμελης «Μπεηλέρμπεη» με ημερομηνία 29.3.1601, με το οποίο διατάσσονταν:

α) Να αποστέλλονται στα κέντρα εκπαίδευσης των γενιτσάρων τα αρτιμελή και καλλίμορφα ελληνόπουλα της περιοχής της Ρούμελης που είχαν ηλικία από 15-20 ετών.

β) Όσοι γονείς από τα παιδιά αυτά αντιδρούσαν, θα έπρεπε να απαγχονίζονταν αμέσως.

Όσοι Έλληνες της ευρύτερης περιοχής της Ρούμελης, τον καιρό εκείνο, δεν υπέκυψαν στο πιο πάνω «Φιρμάνι», έγιναν μετακινούμενοι κτηνοτρόφοι-Σαρακατσαναίοι, ή συγχωνεύτηκαν με τους Σαρακατσαναίους που υπήρχαν μέχρι τότε (αν και εφόσον υπήρχαν μέχρι τότε σκηνίτες Σαρακατσαναίοι).

  1. Το όνομα «Σαρακατσάνος» προέρχεται από τον τόπο της καταγωγής τους που ήταν κυρίως το Σαράκο και τα Κατσανοχώρια.
  2. Οι Σαρακατσαναίοι συνέβαλαν πολύ και στην επανάσταση του 1821.

- Σαρακατσαναίοι ήταν: ο Κατσαντώνης, ο Καραϊσκάκης, ο Δίπλας, ο Λεπενιώτης, ο Λιακατάς, ο Τσόγκας και πάρα πολλοί άλλοι και πίσω από αυτούς ακολουθούσαν οι αρματωλοί και κλέφτες Σαρακατσαναίοι πολεμιστές.

- Ένας τσέλιγκας Σαρακατσάνος από το Σαράκο ονόματι Γκουβρής, έμμεσα βοήθησε την επανάσταση του 1821. Μέσω της σουλτάνας, που της έκανε δώρα εκ μέρους όλων των Σαρακατσαναίων, για να μην πληρώνουν φόρο, ενημέρωνε τον σουλτάνο ότι ο Αλή Πασάς θα έκανε κάποια μέρα δικό του σουλτανάτο. Όπως αναφέρεται στην ιστορία, ο σουλτάνος έδιωξε τελικά από τη Θεσσαλονίκη τον Αλή Πασά και διόρισε εκεί άλλον Πασά. Στη συνέχεια, ετοίμασε μεγάλη στρατιωτική δύναμη για να χτυπήσει τον Αλή Πασά, με συνέπεια να λιγοστέψει ο τουρκικός στρατός στην Πελοπόννησο προς όφελος της ελληνικής επανάστασης.

  1. Δύο γεγονότα για τα «κεφάλια» των Σαρακατσαναίων

1ο γεγονός: Στην δεκαετία του 1970, ο γνωστός και σπουδαίος ανθρωπολόγος Άρης Πουλιανός, στην πλατεία ενός χωριού του Ζαγορίου, έλεγε σ’ αυτούς που είχαν συγκεντρωθεί για να τον ακούσουν, ότι τα κεφάλια των Σαρακατσαναίων είναι διαφορετικά από τα κεφάλια των άλλων κατοίκων του χωριού. Ένας Σαρακατσάνος τον ρωτά: εδώ είμαστε συγκεντρωμένοι Σαρακατσαναίοι, Γύφτοι και Ζαγορίσιοι. Ξεχώρισε ποιοι είναι οι Σαρακατσαναίοι. Δεν απήντησε ο ανθρωπολόγος.

2ο γεγονός: Στην ίδια πιο πάνω δεκαετία του 1970, εγώ (ο Δημήτριος) παρακολουθούσα ένα μεταπτυχιακό οικονομικό σεμινάριο σε πανεπιστήμιο της Βορείου Γαλλίας. Ένα πρωινό, περπατούσα στην αυλή έξω από το σχετικό κτήριο, και στην ίδια αυλή η πρύτανης του πανεπιστημίου συζητούσε με μία φίλη της ανθρωπολόγο καθηγήτρια του Βελγίου. Κάποια στιγμή η καθηγήτρια του Βελγίου λέει στην πρύτανη ότι αυτός είναι Έλληνας (δείχνοντας εμένα). Αμέσως, η πρύτανης με κάλεσε και αφού διαβεβαίωσα την ανθρωπολόγο καθηγήτρια ότι είμαι Έλληνας, άρχισε να βγάζει διάφορες φωτογραφίες από το κεφάλι μου για να διδάξει στο πανεπιστήμιο του Βελγίου πως είναι το «κεφάλι - κρανίο» των Ελλήνων.

Δεν γνωρίζω αν οι παραπάνω ανθρωπολόγοι έχουν δίκιο, αλλά και αν έχουν δίκιο που να το βρουν….

sarakatsanos1 

radio1

Untitled-21

 

Καιρός

Θεσσαλονίκη Αθήνα Περτούλι Κωνσταντινούπολη