Του Κωνσταντίνου Γαλλή
|
Για τους Σαρακατσάνους της εποχής εκείνης, τότε που όλα ανήκαν στον Τούρκο και όλα τα σκέπαζε η φοβέρα και η σκλαβιά, τότε που η οικογένεια δεν είχε μόνιμη κατοικία και ακολουθούσε τα πρόβατα εκεί που έβρισκε καλή βοσκή και πρόσφορες συνθήκες διαβίωσης, ήταν δε αναγκασμένη να ζει σε πρόχειρες κατασκευές ( καλύβια και τέντες ) , είναι φυσικό και η διαπαιδαγώγηση των παιδιών να περιορίζεται στη μετάδοση των γνώσεων από τους γονείς στα παιδιά. Ήταν τα μόνα εφόδια που μπορούσαν να τους δώσουν, μια που σχολεία δεν υπήρχαν , ούτε καμιά μέριμνα από τις «αρχές». Ποιες αρχές, δηλαδή; Ο Τούρκος το μόνο που τον ενδιέφερε ήταν η βαριά - βαρύτατη φορολογία [ κεφαλικός φόρος: εσύ, μπρε, θα δώσεις για τον πολυχρονεμένο ( Σουλτάνο ) τόσα και για τον Πασά ( ανώτατο άρχοντα της περιοχής) ακόμη τόσα. Ο ίδιος καθόριζε πόσο μαξούλι ( ετήσια παραγωγή ) έβγαζες, αυτός τι πρέπει να του δώσεις. Με άλλα λόγια τόσα θα μου δώσεις ανεξαρτήτως αν έβγαζες ή δεν έβγαζες.
. Έτσι οι Σαρακατσάνοι όσες γνώσεις κατείχαν έπρεπε να τις μεταδώσουν και στα παιδιά τους, διαφορετικά δεν θα μπορούσαν να επιζήσουν. Τα κορίτσια ή τσούπρες , όπως χαρακτηριστικά τις αποκαλούσαν , να ξέρουν ρόκα και αργαλειό , να ξέρουν να υφαίνουν. Τα αγόρια ή παιδιά να ξέρουν να αρμέγουν, να κουρεύουν, να φυλάνε τα πρόβατα, να φκιάνουν μαντριά κλπ. Μα θα μου πείτε η φύλαξη των προβάτων χρειάζεται ιδιαίτερες γνώσεις; Ανεπιφύλακτα σας λέγω ναι. Όλες οι δουλειές έχουν τα μυστικά τους και η ποιο απλή και αυτό διαπιστώνεται από το αποτέλεσμα της δουλειάς , π.χ. ίδιο κοπάδι με διαφορετικό τσοπάνη δεν έχει την ίδια απόδοση σε γάλα. Και εδώ κρίνεται η ικανότητα του καλού ποιμένα! Έχει συνεπώς η κάθε δουλειά τα μυστικά της, που, αν κάποιος δεν σου τα μάθει, από μόνος σου θα αργήσεις πολύ να τα ανακαλύψεις.. Βλέπετε η γνώση αποκτάται με το κουταλάκι που το κρατούν άλλοι και αυτοί οι άλλοι για τους Σαρακατσάνους ήταν οι γονείς.
- Έλα εδώ, Μήτρο , πήγαινε και γύρνα εκείνα τα πρόβατα πίσω και κάτσε εκεί και μην τα αφήνεις να πατούνε όλο το λιβάδι, κράτα τα στην απολ΄σια, προκαθορισμένο τμήμα βοσκής. Ως γνωστό τα πρόβατα, αν τα αφήσεις ελεύθερα σε ένα λιβάδι, θα το διατρέξουν όλο, θα το πατήσουν, θα το μαγαρίσουν και στο τέλος ένα μεγάλο τμήμα του χορταριού θα σαπίσει. Για το λόγο αυτό τα περιόριζαν σε ένα τμήμα της όλης βοσκής, είναι αυτό που λέμε σήμερα διαχείριση βοσκής, δηλαδή χωρισμός της βοσκής σε τμήματα και βόσκηση κάθε τμήματος εκ περιτροπής. Μάλιστα στις δυτικοευρωπαϊκές χώρες τα τμήματα αυτά χωρίζονται μεταξύ τους με ηλεκτροφόρα σύρματα μικρής ηλεκτρικής τάσης, τα οποία εμποδίζουν τα ζώα να τα πλησιάσουν
- Έλα, Τσούπρα μου, πάρε τη ρόκα , το αδράχτι με το σφοντύλι , βάλε μια τλούπα μαλλί και κάτσε δίπλα μου να μάθεις να γνέθεις, συνήθης έκφραση της μάνας προς τη θυγατέρα της
- Μήτρο, τη βλέπεις εκείνη την προβατίνα εκεί στην πλαγιά, εκεί που είναι το σκυλί; Είναι γεννημένη, πάγαινε , πάρε το αρνάκι στην αγκαλιά σου και φέρ΄την κάτω.
Κάπως έτσι ο Σαρακατσάνος μάθαινε στα παιδιά του τα μυστικά της δουλειάς του, η Σαρακατσάνα την τέχνη της ρόκας και του αργαλειού , της παρασκευής του τυριού, της πίτας, του τραχανά, της χυλόπιτας, της κατασκευής του καλυβιού ( ήταν δουλειά της γυναίκας, ο άνδρας έφερνε τα απαραίτητα υλικά και η συμβολή του στην όλη ανέγερση του καλυβιού ήταν συμπληρωματική), της συλλογής και αποξήρανσης των βρώσιμων λάχανων για χρήση τη δύσκολη εποχή του χειμώνα, τότε που η μάνα γη λίγα μπορεί να σου προσφέρει σε λαχανικά.. Θυμάμαι τη βαρυχειμωνιά του ΄43 - ΄44 τους ΄μεγάλους με τα φτυάρια να καθαρίζουν το χιόνι από τα λιβάδια ώστε να αποκαλυφθεί το χορτάρι και τα πρόβατα να καιροφυλακτούν για να το φάνε. Ευτυχώς η γη είχε μπόλικο , ήταν χορταροχρονιά, όπως αποκαλούσαν τις χρονιές που η γη είχε μπόλικο χορτάρι.
Όσον αφορά τις τέχνες δεν μπορεί να γίνει σημαντική αναφορά . Εκείνο που πρέπει να επισημανθεί και να τονισθεί εμφαντικά είναι η ποιητική διάθεση και κλίση των ορεσίβιων αυτών ανθρώπων προς το τραγούδι. Έχουν χιλιάδες τραγούδια, ίσως περισσότερα από κάθε άλλο «μελέτη» σε αυτή τη χώρα, που υμνούν τη ζωή, το θάνατο, τη χαρά και τη λύπη, τα αρραβωνιάσματα και το γάμο, τους αρματολούς και κλέφτες, για τους οποίους τα κονάκια των Σαρακατσαναίων αποτελούσαν πηγή τροφής και καταφύγιο περίθαλψης, σε περίπτωση που λαβώνονταν κατά τις συμπλοκές τους με τους τούρκους .Τι τα θέλετε χωρίς τους Σαρακατσαναίους Κλέφτες και Αρματολοί δεν ήταν δυνατόν να ευδοκιμήσουν.
Ωστόσο πολλοί επιδίδονταν στη ξυλογλυπτική για την κατασκευή του αργαλειού και των εξαρτημάτων του ( σαίτες, αντιά, αδράχτια, σφοντύλια), κλειδοπίνακα και τουλούμια για τη συντήρηση του τυριού, γαλοδέρματων για τη συντήρηση και συγχρόνως τη ζύμωση του γάλακτος ώστε να παραχθεί ένα είδος τυριού ασύγκριτης ποιότητας και γεύσης. Σήμερα κάτι παρόμοιο κυκλοφορεί στην αγορά με το όνομα ¨κατίκι, που όμως δεν μπορεί να συγκριθεί..
Από την άλλη οι γυναίκες έπρεπε να μεταφέρουν στις θυγατέρες τους την τέχνη της ρόκας, της ύφανσης του κεντήματος κλπ. Ό,τι γνώριζαν οι γονείς μεταφέρονταν στα παιδιά τους.