Γιώργος Αθ. Κουμπής Γ. Γραμματέας Π.Ο.Σ.Σ.

   Οι Σαρακατσαναίοι στις βιβλιογραφικές αναφορές του 19^ου αιώνα και των αρχών του 20^ου, οι οποίες δεν είναι ιδιαίτερα πυκνές, θα έλεγα ότι είναι περιορισμένες, λόγω του νομαδικού βίου και της απουσίας μόνιμης κατοικίας, προσδιορίζονται ως «σκηνίτες», «βλαχοποιμένες», «Ελληνόβλαχοι», «Γραικόβλαχοι», κάποτε απλώς «βλάχοι» (με μικρό β προς αποφυγήν συγχύσεως με τους Βλάχους, οι οποίοι ομιλούν μία λατινική γλώσσα) και σπανιότερα «Σαρακατσαναίοι».

   Η παλαιότερη γραπτή μαρτυρία η οποία περιλαμβάνει τον όρο «Σαρακατσάνος» εντοπίζεται στο αρχείο του Αλή Πασά, τυράννου των Ιωαννίνων και απηνή διώκτη των Σαρακατσαναίων. Ο Παύλος Κατρής παρουσίασε στο φύλλο 70 της εφημερίδας «τα σαρακατσάνικα χαιρετήματα», που εκδίδει η Αδελφότητα των εν Αθήναις Σαρακατσαναίων Ηπείρου, δύο έγγραφα, το πρώτο αχρονολόγητο και το δεύτερο με ημερομηνία 29 Απριλίου 1808, στα οποία αναγράφεται η λέξη «Σαρακατζιάνος». Ο Π. Κατρής, πάλι, στο φύλλο 40 της ίδιας εφημερίδας, έφερε στο φως έγγραφο της 7^ης Φεβρουαρίου 1835 σύμφωνα με το οποίο οι Σαρακατσαναίοι των περιοχών Αταλάντης και Θήβας ζητούν από την Αντιβασιλεία και την Κυβέρνηση την επίλυση των προβλημάτων τους και τη μόνιμη αποκατάστασή τους. Το έγγραφο, στο οποίο αναφέρονται γνωστά επίθετα Σαρακατσαναίων των άνωθεν περιοχών (Μάμαλης, Φαφούτης, Ζυγοκώστας, Τασιούλας), υπογράφει ως πληρεξούσιος των Σαρακατσάνων Λαμίας, Αταλάντης, Θηβών και Αττικής ο Μιχαήλ Παπασταύρος. Στο δεύτερο Επιστημονικό Συνέδριο της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Συλλόγων Σαρακατσαναίων στη Θεσσαλονίκη τo 2006 o Χρήστος Ράπτης σε εισήγησή του ανέφερε ότι έχει στην κατοχή του έγγραφο προερχόμενο από την περιοχή Ξηρομέρου με αναφορά στον όρο «Σαρακατσάνος». Το έγγραφο παρουσίασε επίσημα ο Χρήστος Ράπτης το 2025, καθώς το περιέλαβε στο βιβλίο του «Η Σαρακατσάνικη Στάνη στον Γυφτόκαμπο Ζαγορίου», το οποίο εκδόθηκε από την Αδελφότητα Σαρακατσαναίων Ηπείρου. Οι αναφορές πύκνωσαν προς τα τέλη του 19^ου αιώνα, επικράτησαν τον 20^ο και σήμερα εξοβέλισαν όλους τους υπόλοιπους όρους.

Επιστρέφοντας χρονικά στις αρχές του 19^ου αιώνα, έχω την τιμή να παρουσιάσω το παλαιότερο, έως τώρα, έγγραφο του επίσημου ελληνικού κράτους στο οποίο αναγράφεται η λέξη Σαρακατσάνος («Σαρακατζιάνος»). Φέρει ημερομηνία 25 Απριλίου 1835 και έχει ως θέμα τη δημιουργία οικισμών με σκοπό τη μόνιμη εγκατάσταση των βλαχοποιμένων Βονίτσης.

Προς την επί των Οικονομικών

   Λαμβάνομεν την τιμήν να σας κοινοποιήσωμεν, Κύριε Γραμματεύ, αντίγραφον του υπ΄αρ. 22344 Βασιλικού Διατάγματος, παρακαλούντες υμάς  να ευαρεστηθήτε κ΄λάβετε τα αναγκαία μέτρα υπέρ της  εκτελέσεών των, παραπέμπομεν δε την Γραμματείαν ταύτην προσέτι και διά τας εμπεριεχομένας παρατηρήσεις επί τω υπ΄αρ. 1790-1871 εγγράφω, αι οποίαι εφαρμόζονται εξ ολοκλήρου και διά το παρόν Διάταγμα.

   Αι δε τοποθεσίαι διά τας οποίας ο συνοικισμός των Βλαχοποιμένων Βονίτζης θέλη γενή εισίν η Ντερσοβά και το Κρυονέρι.

   Διά να λάβη δε η Γραμματεία αύτη τας ανηκούσας πληροφορίας περί των μερών τούτων, κοινοποιούμεν  διά αυτών την από 22 Ιανουαρίου αναφοράν του Νομάρχου Ακαρνανίας και Αιτωλίας, παρακαλούντες υμάς να μας την επιστρέψετε, αφού την λάβετε υπ΄όψιν.

   Χρεωστώ δε έτι να σας κάμω την παρατήρησιν ότι επειδή το αφορών τους Σαρακατζάνους Β. Διάταγμα υπ΄αρ. 24323 ρητώς παραχωρή δωρεάν το οικόπεδον ενός στρέμματος εις αυτούς, το ευεργέτημα της Α.Μ. εφαρμόζεται επίσης και  άνευ αμφιβολίας  εις τους Βλαχοποιμένας Βονίτζης.

Ο Γραμματεύς

   Ως αποτέλεσμα του Βασιλικού Διατάγματος του 1835 δημιουργήθηκε συνοικισμός Σαρακατσαναίων  στη Δερσοβά Βονίτσης. Στους εκλογικούς καταλόγους του 1843, οι οποίοι  περιλαμβάνονται στο αρχείο της συλλογής του Γεωργίου Λαδά, και του 1865 εντοπίζονται  γνωστά επίθετα Σαρακατσαναίων της Ηπείρου, όπως Φερεντίνος, Ακρίβος (Ακρίβης), Καραμπάς και άλλα. Η πρώιμη, όμως,  εγκατάσταση σε ένα τόπο μόνιμης κατοικίας και η εγκατάλειψη του νομαδικού βίου είχε ως αποτέλεσμα οι Σαρακατσαναίοι της συγκεκριμένης περιοχής να απολέσουν  στοιχεία της σαρακατσάνικης παράδοσής τους, να μη γνωρίζουν με σαφήνεια την καταγωγή τους ή ακόμη και να την αγνοούν. Θεωρώ ότι η δημιουργία ενός συλλόγου Σαρακατσαναίων στην περιοχή είναι επιτακτική ανάγκη.

   Επιλογικά, το έγγραφο δεν κομίζει νέα και διαφορετικά στοιχεία από τα  ήδη γνωστά, αλλά συμπληρώνει τα υπόλοιπα έγγραφα και επιβεβαιώνει τη χρήση του όρου  «Σαρακατσάνος» ήδη από τις πρώτες δεκαετίες του 19^ου αιώνα. Η σημασία του έγκειται στο γεγονός ότι αποτελεί το παλαιότερο  ως σήμερα  κείμενο της επίσημης διοίκησης του νεοσύστατου κράτους με αναφορά στη λέξη «Σαρακατσάνος». Συνεπώς  αυτή ήταν γνωστή και όχι βέβαια δημιούργημα των αρχών του 19^ου αιώνα. Προεκτείνοντας το συλλογισμό μας ούτε οι Σαρακατσαναίοι βέβαια, όπως θεωρούν ορισμένοι, είναι αποτέλεσμα των διώξεων του Αλή Πασά και της υιοθέτησης από ελληνόφωνες ποιμένες ενός πλάνητα βίου. Έχουν μεγαλύτερο ιστορικό βάθος. Πόσο; Δεν μπορεί να δοθεί εύκολα η απάντηση.

 Κουμπής Γιώργος